حمام وکیل، حمامی غرق در هنر و معماری

حمام وکیل نمونه بارز معماری سلسله زندیه است. این بنا در مرکز شیراز به دستور مستقیم کریم خان زند که در آن زمان پادشاه ایران بود ساخته شد. حمام وکیل یک حمام عمومی قدیمی است که در شیراز به موزه تبدیل شده است، پنجره‌ای بازسازی شده بسیار عالی به دوران گذشته که حمام‌های عمومی بیشتر شبیه باشگاه‌های اجتماعی برای تجارت و سیاست بودند.

حمام وکیل شیراز یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های سنتی ایران است. این بنا با شماره 917 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام تا 90 سال پیش مورد استفاده قرار می گرفت، سپس مدتی تبدیل به ورزشگاه سنتی، برای برگزاری آیین های پهلوانی و زورخانه ای شد که جایگاه ورزشکاران تاریخی ایرانی است که بر پایه رشد اخلاق در ورزش استوار است و سپس تبدیل به یک موزه و بیانگر تاریخ ایران شد.

حمام وکیل و مراسم های آن

حمام وکیل شیراز با قدمتی 260 ساله در اواسط سال 1760 میلادی در سلسله زند و به فرماندهی کریم خان زند در مرکز استان شیراز و نزدیک به بناهای دیگری مانند بازار وکیل و مسجد وکیل ساخته شد.

ملاقات بزرگان

از نکات جالب عملکرد حمام این است که این مکان صرفاً برای نظافت استفاده نمی شد، بلکه این حمام گاه محلی برای ملاقات مردان و شخصیت های بزرگوار، مذاکرات مقامات دولتی و محلی، محلی برای خواستگاری و برگزاری مراسم عروسی بوده است. یکی از ویژگیهای این حمام وجود قسمتهایی مختلف برای اقشار متفاوت جامعه است. به این صورت که در دو طرف اتاق گرم خانه دو سکو به نام شاه نشین و دوسکوی دیگر به نام حاکم نشین)افراد مشهور و ثروتمند( تعبیه شده و در میان این بخش حوضی از جنس مرمر وجود دارد که آب آن از قنات تامین میشده است.

حنابندان

در بخشی از حمام وکیل شیراز، در اتاق حنابندان، برگزاری مراسم حنابندان به عنوان یک رسم دیرینه به تصویر کشیده شده است که می‌توانید یک مراسم واقعی را در حمام‌های عمومی احساس کنید. تزئینات به کار رفته در حمام وکیل الهام گرفته از فرهنگ ایران از فرهنگ باستان تا صفویه است.

عروس را به دوش یا خزانه حمام می برند و می شویند و سپس در کف حمام می گذارند و یک تکه سنگ برای نشستن زیر پایش می گذارند. در این هنگام دلاک وارد شده و شروع به استفاده از حنا روی دست و پای عروس می کند. در حالی که به دست عروس حنا می زنند، چند زن دور عروس جمع می شوند و «واسونک» مخصوص می خوانند.

چله کودک

چله (شستشوی در آب) برای نوزادان نیز از جمله مراسمی است که در حمام های سنتی برگزار می شد. «چله» در چهلمین روز تولد نوزاد، دایه کودک چهل کلید میشوید. چهل کلید کاسه‌ای است که بر روی آن چهل نام حک شده است.»

این حمام مرموز جایی است که بسیاری از مادران برای پسران خود عروس پیدا می کردند!

معماری شگفت انگیز 

حمام وکیل نیز مانند سایر حمام های ایران بر اساس معماری استاندارد و بسیار پیشرفته ساخته شده است. وجه تمایز حمام وکیل این است که نور آن توسط جام هایی که در سقف طراحی شده اند تامین می شود. همچنین چند سکوی مخصوص برای رختکن وجود دارد. معماری ساخت این بنا با مساحت 1100 متر مربع یکی از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود به شمار می رود.

نقاشی های تحسین برانگیز بر دیوارهای حمام وکیل مضامین جالبی از اساطیر ایرانی، حماسی و روایات مذهبی است که ریشه محکمی در باورهای مردم دارد. آنها تصاویری با مضامین مذهبی مانند اسماعیل و ابراهیم یا داستان افتادن حضرت یوسف در چاه و تصاویر عاشقانه از داستان های کهن ایرانی مانند خسرو و شیرین و برخی نقاشی های دیگر مانند گل و گلدان هستند.

اگرچه قدمت ساخت حمام وکیل به سال ها پیش باز می گردد، اما در ساخت آن از هوشمندانه ترین اصول معماری استفاده شده است. این سازه عمدتاً از آجر، ملات گچ و سنگ ساخته شده است. درگاه ورودی در شمال حمام، درگاه کم ارتفاعی است که با شیب اندکی به یک پیش اطاق متصل می شود. این تکنیک همراه با ورودی زاویه‌دار اتاق‌ها برای به دام انداختن گرمای داخل اتاق‌ها به طرز درخشانی استفاده می‌شد.

یکی از ویژگی های قابل توجه این حمام، استفاده از آهک در تزئینات سقف و دیوار است که بیشتر گلدان نگاری هاست. دلیل استفاده از آهک این است که گچ در برابر رطوبت مقاومت نمی کند.

پیش‌اطاقی که با نقش‌های عربی تزئین شده است، به اتاقی منتهی می‌شود که در گذشته تالار رخت‌کن بوده است. این اتاق هشت ضلعی دارای هشت ستون سنگی یکپارچه است که طاق را نگه می دارند. دیوارها با گچ بری در نقش های گل و هندسی تزئین شده اند. حوض بزرگی در وسط آن قرار دارد و از فضاهای خالی اطراف آن برای نگهداری کفش استفاده می شد.

راهرویی که توالت ها در آن قرار دارند، سالن رختکن را به اتاق گرما متصل می کند. اتاق گرما یک زمین پلان مربع با چهار ستون است. کانال های آب گرم از زیر کف پوشیده از سنگ می گذشت. دادوها در بشقاب های مرمر سبز وارداتی از تبریز هستند. دو طاقچه عمیق با حوض سنگی بزرگ در جلوی آنها وجود دارد که مورد استفاده اشراف بوده است. مجسمه های مومی و صدای لهجه شیرین مردم شیراز، شیوه های مختلف استحمام در دوران زندیه را به تصویر می کشد.

زمان مناسب برای بازدید از حمام وکیل چه زمانی است؟

اکثر مردم در تعطیلات نوروزی به شیراز سفر می کنند. در نوروز جاذبه های تاریخی و طبیعی بیش از حد شلوغ است، بنابراین پیشنهاد می کنیم در اواسط اردیبهشت یا در ماه های ابتدایی پاییز به شیراز سفر کنید.

شما می توانید از بوی غنی شکوفه های پرتقال در شهر لذت ببرید و آثار تاریخی بسیاری را در مدت زمان کمتری ببینید.

چگونه به حمام وکیل برویم

اگر با وسیله نقلیه خود به شیراز سفر می کنید، باید به سمت بلوار کریم خان زند حرکت کنید و پس از عبور از میدان شهدا وارد خیابان طالقانی شوید. بهتر است ماشین خود را اینجا پارک کنید تا درب حمام وکیل بعد از ۱۰۰ متر نمایان شود.

با این حال، اگر از وسایل نقلیه عمومی مانند مترو استفاده می کنید، پس از رسیدن به ایستگاه زندیه، پیاده شوید و از این مکان تاریخی لذت ببرید.

از آنجایی که حمام وکیل در داخل محوطه تاریخی زندیه قرار دارد می‌توانید تمام خانه‌ها، بازارها، مساجد، آرامگاه‌ها و ارگ‌های کریم خان زند را ببینید.

در همین نزدیکی استراحت کنید و غذا بخورید

رستوران های سنتی زیادی در اطراف شما وجود دارد که از آن جمله می توان به شرزه، سرای مهر و رستوران سنتی تاریخی وکیل اشاره کرد که کمتر از 10 دقیقه با آن ها فاصله دارند.

بسته به علاقه خود می توانید در هتل های سنتی که خانه های قدیمی بازسازی شده هستند یا هتل های بزرگ نزدیک سایت زندیه مانند وکیل و هتل زندیه اقامت کنید.