یکی از سنت های ایران باستان، صنایع دستی است که در فرهنگ ملت حفظ شده و نسل به نسل منتقل می شود. امروزه محصولات دست ساز در خارج از ایران به عنوان یک هنر منحصر به فرد بسیار مورد توجه قرار گرفته است. شیوه های رایج هنر و صنایع دستی در ایران شاهکارهای واقعی هستند و هر کدام تاریخ خاص خود را دارند. هنر در ایران صنعت ظریفی است و به صنایع دستی منحصر به فردش مشهور است. در حال حاضر 9 میلیون ایرانی در تولید صنایع دستی و سایر صنایع روستایی مانند فرش ایرانی، گلیم و جاجیم، ظروف شیشه ای و سرامیک دستباف و نقاشی دستی، ظروف سفالی و جواهرسازی مشغول هستند.
صنایع دستی معمولاً در شهرها و روستاها مورد استفاده قرار می گیرد. نیازی به فناوری های جدید نیست و آنها بیشتر بر تخصص بومی و سنتی تکیه دارند. هنر و صنایع دستی در ایران کالایی است که با بینش، اندیشه و فرهنگ تولید می شود که در کل هنر صنعت نامیده می شود.
سفال لعابدار از هنر و صنایع دستی در ایران
سفال لعاب دار به رشته ای از صنایع دستی اطلاق می شود که به وسیله خاک رس یا گل های مخلوط دیگر با استفاده از دست، چرخ سفالگری یا آبکش شکل می گیرد و پس از خشک شدن در دمای 800 درجه سانتی گراد پخته می شود. سپس سفال به دست آمده لعاب داده شده و در دمای 900 تا 1100 درجه سانتیگراد مجددا پخته می شود تا لعاب شیشه ای و دائمی روی آن ایجاد شود. خاک رس مطلوب ترین خاک مورد استفاده در این صنعت است. امروزه در اکثر شهرهای ایران مانند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شاه رضا اصفهان، زنوار در اربیجان، کلپورگان در سیستان بلوچستان، جویبار در مازندران و سیاهکل در گیلان سفال سازی می شود.
میناکاری از صنایع دستی در ایران
مینای زجاجیه (نقاشی مینا) به هنر نقاشی وسایل مسی با استفاده از رنگ های لعاب اطلاق می شود. رنگ با پختن تثبیت می شود. میناکاری در اصفهان رواج دارد. میناکاری زجاجیه یک هنر صنایع دستی است و هنرمند باید در نقاشی نقوش ایرانی و اسلیمی، نقش های هندسی، نقوش گزتای، نقوش جانوری و فلور و… بر روی وسایل مسی مهارت داشته باشد. هنرمند باید بتواند رنگ را لعاب دهد، وسایل را بپزد، کارها را تمام کند و غیره.
هنر میناکاری را مینیاتور آتش و همچنین تزئین فلز و کاشی با لعاب مینا می نامند. میناکاری هنر رنگ آمیزی و تزیین سطح فلزات با آمیختن رنگ های درخشان روی آن است که با طرحی پیچیده تزئین شده اند. مینا شکل زنانه مینو در فارسی به معنای بهشت است. مینا به رنگ لاجوردی بهشت اشاره دارد.
ساز سازی و موسیقی، هنر باستانی ایرانی
ساز سازی هنر ساخت و تزیین آلات موسیقی سنتی ایرانی (عود، دوتار، سه تار، دهل، کمانچه و …) با استفاده از چوب گردو، چوب خرما و سایر مواد است. سازهایی مانند سازهای زهی، سازهای بادی و سازهای کوبه ای با این تکنیک ساخته می شوند. موسیقی ایرانی از هزار سال پیش از میلاد مسیح در میان مردم ایران رواج داشته و خوشایندترین، آسان‌ترین و قابل فهم‌ترین آنها امروزه موجود است. بخش بزرگی از آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان تحت تاثیر این موسیقی هستند.
معماری ایرانی
معماری ایران به هزاره هفتم قبل از میلاد مسیح می رسد. این هنر به دلایل مختلف به ویژه دلایل مذهبی توسعه یافته است. فرهنگ ایرانی در مقایسه با معماری دیگر کشورهای جهان از ارزش خاصی برخوردار است. ویژگی هایی مانند طراحی مناسب، محاسبات دقیق ریاضی، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، تراس های مرتفع، ستون های مرتفع و در نهایت طرح های متنوع که هر کدام شکوه معماری ایرانی را معرفی می کنند.
فرش و قالیچه ایرانی
قالی‌ها و قالی‌های ایرانی در انواع مختلف به موازات قبایل کوچ نشین، در کارگاه‌های روستا و شهر و کارخانه‌های دربار سلطنتی بافته می‌شد. به این ترتیب، آنها خطوط متفاوت و همزمان سنت را نشان می دهند و تاریخ ایران و مردمان مختلف آن را منعکس می کنند.
ایران، زادگاه قالی بافی است. کشف پازیریک – قدیمی‌ترین فرش – در کوه‌های سیبری و شباهت آن به تخت جمشید، محققان را بر آن داشت که این هنری کهن در ایران باشد. قالی‌هایی که در شهرها و مراکز منطقه‌ای مانند تبریز، کرمان، مشهد، کاشان، اصفهان، نایین و قم بافته می‌شوند با تکنیک‌های خاص بافت و استفاده از مواد، رنگ‌ها و نقش‌های مرغوب مشخص می‌شوند. کارخانجات شهری مانند تبریز پس از دوره‌های انحطاط، نقش تاریخی مهمی در احیای سنت قالی‌بافی داشته‌اند.
قالی‌هایی که توسط روستاها و اقوام مختلف ایران بافته می‌شوند با پشم ظریف، رنگ‌های درخشان و استادانه و نقش‌های خاص و سنتی خود متمایز می‌شوند. بافندگان عشایری و روستاهای کوچک اغلب قالی‌هایی با طرح‌های پررنگ‌تر و گاه درشت‌تر تولید می‌کنند که برخلاف طرح‌های هنرمندانه و از پیش طراحی‌شده کارگاه‌های بزرگ‌تر، از اصیل‌ترین و سنتی‌ترین قالی‌های ایران به شمار می‌روند. قالیچه گبه شناخته شده ترین نوع فرش از این خط سنت است.
جاجیم قالیچه ای دستبافت ضخیم و بدون پرز است که از پشم و پنبه با لفاف بلند و نقش گشاد و رنگارنگ درست می شود. جاجیم با ماشین بافندگی، قلم مو و قرقره بافته می شود و برای آسیاب، حصیر و … استفاده می شود. گلیم بافی هنر پیچیدن و بافت انواع گلیم با استفاده از الیاف طبیعی و رنگارنگ و همچنین ترمیم گلیم های بافته شده است. گلیم یک فرش مسطح ملیله بافته یا فرش است که می تواند صرفاً تزئینی باشد یا می تواند به عنوان سجاده نماز عمل کند. گلیم های مدرن از کفپوش های رایج در خانه های غربی هستند.
خوشنویسی از صنایع دستی در ایران
خوشنویسی تقریباً در همه جا وجود دارد، اما در شرق، سرزمین‌های اسلامی و ایران در راس هنرهای تجسمی قرار دارد. خوشنویسی اسلامی و خوشنویسی ایرانی، توازن شگفت انگیزی از عناصر و بخش های آن است. تعادل بین سودمندی و تحرک؛ تعادل بین قاب و زمینه که می تواند شکلی مناسب برای معانی مختلف بسازد.
خاتم یک چند ضلعی سیستماتیک با تعداد نماهای مختلف است که از مواد مختلف در رنگ های مختلف ساخته شده است. پنج، شش، هفت، هشت یا ده ضلعی. انواع چوب، استخوان، برخی از فلزات و همچنین صدف از عمده ترین مواد مورد استفاده در خاتمکاری هستند. ما نمی دانیم که این هنر دقیقاً از کجا سرچشمه می گیرد و افسانه های زیادی در مورد تاریخچه آن وجود دارد.
مینیاتور ایرانی
شناخته شده ترین و ارزشمندترین نمونه های هنر تصویری ایران را می توان در هنر و صنایع دستی در ایران دید که مینیاتور ایرانی نامیده می شود. در مینیاتور ایرانی طرح ها شباهتی به دنیای واقعی ندارند. مناظر نزدیک در قسمت پایینی و مناظر دوردست در قسمت بالایی قرار دارند که هیچ کدام تمام رخ نیستند.
